وجه تسمیه و پیشینه تاریخی شهرستان قصرقند

 

قصرقند در زمان های گذشته به گنداوک معروف بوده و به مرور زمان به گنج آور تغییر نام داده است . در زمان هجوم استعمارگران پرتغالی کشت نیشکر رواج داده شد و بعلت وظعیت آب و هوایی خاص و ممتاز منطقه که بیشترین تولید و راندمان را  در واحد سطح داشته است و از آنجائیکه نیشکر ماده اولیه تولید شکر بوده نام گنج آور به قصرقند تغییر یافته است .

روایت می کنند که مارکوپولو در حدود سال های 683-687 هجری قمری هنگام مراجعت از چین از حدود مکران  و قصرقند که مردم آن منطقه از راه تجارت و کشت گندم  ، نیشکر و برنج امرار معاش کرده اند یاد نموده است . بنا به نوشته حدود العالم بازرگانی بلوچستان از طریق دریا صورت می گرفته و بازرگانان بعضی از شهرها با هند روابط بازرگانی داشته اند عمده صادرات آنها پوست و چرم ابانک های (نوعی چرم سرخ) و نعلین و خرما وپانید (قند) ، شکر و شیره شکر بوده که از شهرهای گنداوگ (قصرقند) و گه (نیکشهر) بوده است . جغرافی نویسان عرب که فقط به ثبت نام شهرهای مکران اکتفا کرده اند بدون اینکه شرحی درباره آن بنویسند از قصرقند نیز چنین یاد نموده اند " شهر قصرقند در شمال تیز (تیس) هنوز اهمیت دارد و کج (کیچ) با اندک مسافتی در خاور قصرقند قرار دارد"، قصرقند از قدیم مقرحکومتی نمایندگان دولت در زمان تیمور لنگ ، صفویه ، افشاریه ، قاجاریه و پهلوی بوده است .

نادر شاه در اوایل سال 1150 قمری به تسخیر هند مصمم شد او به محبت خان حاکم بلوچستان پیغام فرستاد که با عده ای سوار مجهز و جنگ آور در سند به سپاهیان بپیوندد ، نادرشاه پس از تصرف سند امیر محبت خان را به لقب خانی مفتخر و به حکومت خود فرستاد ، فرزندان و نبیره های محبت خان سالها حاکم قصرقند ، بمپور و گه بوده اند .

مرحوم افضل الملک کرمانی در سال های 1315 ه.ق قصرقند را چنین توصیف نموده است ، قلع اش معتبر و روی تپه واقع است ، آبش از قنات و رود به دست می آید که با آن زراعت می نمایند ، محصولاتش صیفی و باقلا بعمل می آید . اشجار نخیلا ت، انبه ، نارنج لیمو ، زیتون ، موز، انجیر، جم و درخت بنه است .

محمد حسن خان اعتماد السلطنه می نویسد: قصرقند در واقع پایتخت همه مکران است . قلعه محکمی دارد و بر روی تپه بلندی واقع است و محل نشیمن حکمران است .

 

هزاره سوم قبل از میلاد در بلوچستان ، بخصوص در قسمت های جنوبی مکران ، از ناشناخته ترین دوره های باستان شناسی ایران است . مطالعه الگوهای استقراری محوطه های هزاره سوم قبل از میلاد بلوچستان در حوزه رودخانه کاجو (شهرستان قصرقند) است که از دیدگاه شیوه معیشت ، روابط فرهنگی . ... مورد بررسی قرار می گیرند .

با توجه به مقایسه های انجام شده می توان گفت که در سرتاسر استقرارهای هزاره سوم ق.م در حوزه آبریز کاجو شیوه استقرارها تابع یکسری الگوهای مشخص است و در هر کدام طیف مواد فرهنگی دیده شده چندان متنوع نیست . بررسی های اخیر و تجزیه تحلیل ها بیان می کند که محیط جغرافیایی منطقه مورد مطالعه (قصرقند) ، بخصوص قسمت های جنوبی به دلیل داشتن دو ویژگی عمده یعنی خاک حاصلخیز و منابع دائمی آب تأثیر زیادی بر شکل گیری استقرارهای عصر مفرغ در حوزه رودخانه کاجو داشته است و الگوهای استقراری با توجه به مواد سطحی (داده های سفالی محوطه ها) به دست آمده و ویژگی های جغرافیایی و داده های GIS از هرکدام از این محوطه ها ، دارای ویژگی های است ، که در ارتباط مستقیم با محیط پیرامون آنها می باشد .

همچنین تحلیل سفال های بدست آمده نشان می دهد که عامل روابط  فرهنگی و بازرگانی بین منطقه ای نیز در شکل گیری محوطه های هزاره سوم قبل از میلاد بلوچستان موثر بوده است در نتیجه سه عامل اساسی را می توان در شکل گیری محوطه های عصر مفرغ (هزاره سوم قبل از میلاد) در حوزه رودخانه مذکور برشمرد ؛ الف) منابع مطمئن آبی ب) خاک مناسب پ) قرار گرفتن بر سر راه های ارتباطی .